Εισαγωγή
Το Music for Active Citizenship: a Young Music Mentors Programme – MAC – αποτελεί ένα έργο Erasmus+ το οποίο υλοποιείται από κοινού από το Sistema Cyprus και το El Sistema Greece.
Βασικός σκοπός του προγράμματος είναι να αξιοποιηθεί η μουσική εκπαίδευση ως εργαλείο για την κοινωνική ένταξη προσφύγων και μεταναστών, αλλά και γενικότερα για την αποδοχή της διαφορετικότητας και την κοινωνική αλλαγή. Το MAC αποτελεί ένα πλήρες επιμορφωτικό πρόγραμμα το οποίο περιέχει τόσο τις βασικές θεωρητικές αρχές της κοινοτικής μουσικής και του προγράμματος El Sistema όσο και ένα πλήθος εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με όλα τα απαραίτητα εποπτικά υλικά και οπτικοακουστικά μέσα. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης την επιμόρφωση νέων μουσικών που έχουν την επιθυμία να εργαστούν μελλοντικά στη μουσική εκπαίδευση, των νέων μουσικών παιδαγωγών. Έτσι, 30 νέοι μουσικοί παιδαγωγοί, 15 από την Κύπρο και 15 από την Ελλάδα, θα επιμορφωθούν πάνω στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του MAC και θα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν την πρακτική τους με παιδιά στους φορείς του El Sistema της χώρας τους. Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος και της αξιολόγησής του, το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο του MAC θα αναρτηθεί ώστε να είναι διαθέσιμο σε κάθε χώρα και σε κάθε ενδιαφερόμενο μουσικό παιδαγωγό.
Φιλοδοξία μας είναι οι νέοι μουσικοί παιδαγωγοί που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα αλλά και άλλοι σπουδαστές και μουσικοί παιδαγωγοί να αξιοποιήσουν το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο του MAC, να γίνουν οι πρεσβευτές μιας κοινωνίας ενεργών και υπεύθυνων πολιτών, χωρίς ρατσιστικά και ξενοφοβικά αντανακλαστικά, όπου κυριαρχεί η έννοια της ισότητας και της αλληλεγγύης και το όραμα της θετικής κοινωνικής αλλαγής.
Το παρόν εγχειρίδιο είναι δομημένο σε τέσσερα κεφάλαια με ένα μεγάλο μέρος να αποτελείται από μουσικές δραστηριότητες οι οποίες συνοδεύονται από το απαραίτητο θεωρητικό πλαίσιο ώστε οι δραστηριότητες αυτές να μπορούν να επιτυγχάνουν το σκοπό τους. Αναλυτικότερα, τα κεφάλαια αυτά έχουν ως εξής:
Κεφάλαιο 1: Γνωριμία με το El Sistema
Αναλύονται οι αρχές του El Sistema αλλά και οι βασικοί πυλώνες λειτουργίας του, η μεθοδολογία του, ο ρόλος των εκπαιδευτικών σε αυτά, η ποικιλομορφία των μαθημάτων και ο ρόλος των ορχηστρών που είναι δομικό στοιχείο όλων των προγραμμάτων που είναι εμπνευσμένα από το El Sistema. Γίνεται επίσης ειδική ανάλυση του έργου και των επιμέρους στόχων των οργανισμών Sistema Cyprus και El Sistema Greece και πώς αυτοί οι οργανισμοί προσαρμόζουν τις προτεραιότητές τους ανάλογα με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και των μαθητών τους.
Κεφάλαιο 2: Μουσικές δραστηριότητες
Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί τον κύριο κορμό του παρόντος εγχειριδίου. Πρόκειται για μία συλλογή πρωτότυπων μουσικών δραστηριοτήτων οι οποίες μπορούν να πραγματοποιηθούν σε οποιαδήποτε τάξη μουσικής είτε πρόκειται για μάθημα μουσικών οργάνων, είτε για χορωδίες, είτε για μουσικά σύνολα και ορχήστρες. Στην αρχή του κεφαλαίου επισημαίνονται οι επιπλέον κοινωνικοί στόχοι των δραστηριοτήτων και στη συνέχεια παρουσιάζονται οι εκπαιδευτικές δράσεις και τα μουσικά παιχνίδια τα οποία συγκεντρώνονται σε τρεις ενότητες:
Α) Δομικά στοιχεία της μουσικής (ηχόχρωμα, δυναμική, ρυθμός και τονικό ύψος)
Β) Ενεργητικές μουσικές ακροάσεις
Γ) Μουσικός αυτοσχεδιασμός και σύνθεση
Οι προτεινόμενες δραστηριότητες έχουν σκοπό να λειτουργήσουν ως παιχνίδια και δράσεις ψυχαγωγίας. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα τόσο οι κοινωνικοί όσο και οι μουσικοί στόχοι του προγράμματος, συμβάλλοντας περαιτέρω στην αισθητική καλλιέργεια των παιδιών και των νέων.
Τα μουσικά παιχνίδια και οι εκπαιδευτικές δράσεις παρουσιάζονται με τρόπο ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν σε όλα τα γνωστικά επίπεδα. Έτσι, η ίδια δραστηριότητα μπορεί με τις κατάλληλες προσαρμογές, να εφαρμοστεί τόσο σε ένα τμήμα μουσικοκινητικής αγωγής για μικρά παιδιά όσο και σε μία προχωρημένη ορχήστρα με νέους μουσικούς.
Κεφάλαιο 3: Καλές Πρακτικές και Αποτελεσματικές Μέθοδοι Διδασκαλίας
Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βασικές προϋποθέσεις ώστε οι προτεινόμενες δραστηριότητες αλλά και οποιεσδήποτε άλλες επινοήσουν στη συνέχεια οι νέοι μουσικοί παιδαγωγοί να μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους τους. Με σαφή λόγο και μέσα από την ανάλυση παραδειγμάτων από την εκπαιδευτική πρακτική, επιχειρείται μία εμβάθυνση σε ζητήματα όπως η ενίσχυση της ταυτότητας και η αντίληψη της ετερότητας, ο ειλικρινής και βαθύς σεβασμός στον οποιονδήποτε «άλλον», η σημασία των εκπαιδευτικών δράσεων σε ομάδες και τέλος η σημασία του αναστοχασμού στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Κεφάλαιο 4: Ηθική και Ηγεσία
Στο τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζεται η σχέση της ηγεσίας με την ηθική και οι λόγοι για τους οποίους κάθε εμπλεκόμενος με παιδιά θα πρέπει να έχει μελετήσει, αποδεχθεί και υπογράψει έναν συγκεκριμένο Κώδικα Δεοντολογίας. Επίσης, παρατίθεται ένας ενδεικτικός τέτοιος Κώδικας Δεοντολογίας ώστε οι νέοι μουσικοί παιδαγωγοί να μπορέσουν να έρθουν σε επαφή με περιπτώσεις που μπορεί να μην είχαν καν φανταστεί και να αντιληφθούν το μέγεθος της ευθύνης το οποίο αναλογεί σε κάθε άτομο που βρίσκεται στη θέση του ηγέτη.
Ανάλυση Ανάγκης
Η κοινωνική συνθήκη των τελευταίων ετών σε Ελλάδα και Κύπρο με τις χιλιάδες εισροές προσφύγων και μεταναστών, επιβάλει πολιτικές ισότιμης ένταξης αυτών των πληθυσμών και ομαλής υποδοχής τους από τους πολίτες των χωρών που θα ενταχθούν. Η συμπεριληπτική πολιτική στην εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πεδία αυτής της πολιτικής. Ειδικά ο τομέας των τεχνών, όπου εντάσσεται και η μουσική, μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εκπαιδευτικό εργαλείο που θα προσφέρει στα παιδιά και τους νέους την ευκαιρία να αναπτυχθούν ως ενεργοί πολίτες με δημοκρατικές αρχές και αξίες.
Οι δημοκρατικές αυτές αρχές και αξίες δεν επιβάλλονται (Κ. Τσάτσος) και δεν μπορούν να καλλιεργηθούν στα παιδιά και τους νέους μέσα από την κατήχηση και τη νουθεσία (D. Winnicott). Δεν είναι θέμα ιδεολογίας αλλά πνευματικής και ψυχικής συγκρότησης (Μ. Χατζιδάκις). Βλέπουμε λοιπόν, μέσα από την οπτική ενός φιλοσόφου, ενός ψυχαναλυτή και ενός συνθέτη, τη σημασία που έχει η παιδεία για την ποιότητα της δημοκρατίας. Η ουσιαστική παιδεία, όπως επισημαίνει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, είναι ο δρόμος που προσφέρει στον άνθρωπο την εσωτερική και την εξωτερική ελευθερία. Η πρώτη ανήκει στον χώρο του πνεύματος και της προσωπικότητας, ενώ η δεύτερη στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Με τον τρόπο αυτό, η παιδεία διαμορφώνει τον άνθρωπο και τον καθοδηγεί στην αναζήτηση της γνώσης, της τέχνης, της πολιτικής και της αγάπης.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι νέοι μουσικοί παιδαγωγοί, καλούνται να αξιοποιήσουν την τέχνη και τη μουσική εκπαίδευση ώστε οι μαθητές τους να αναπτυχθούν μουσικά και κοινωνικά και να αποτελέσουν τους αυριανούς ενεργούς πολίτες μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας. Και βέβαια, δεν μπορεί να υπάρχει μία τέτοια κοινωνία με ομάδες πολιτών στο περιθώριο. Δεν εννοείται δημοκρατία χωρίς ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο κινούνται και τα προγράμματα El Sistema σε όλο τον κόσμο, επιδιώκοντας την θετική κοινωνική αλλαγή και την ενίσχυση της δημοκρατίας.
Θεωρητικό Υπόβαθρο
Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι του προγράμματος, έχουν μελετηθεί αρκετές θεωρητικές μέθοδοι, πρακτικές και φιλοσοφίες, όπως είναι η θεωρία του Gordon Allport, οι αρχές για τη μουσική εκπαίδευση του Erwin Gordon, οι μέθοδοι του Thornton School of Music, η φιλοσοφία του Paulo Freire για την εκπαίδευση καθώς και αρκετά κείμενα για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Επίσης, μελετήθηκαν οι θέσεις των Jane Jacobs και Pablo Casals οι οποίοι επισήμαναν την ανάγκη ουσιαστικής συμπερίληψης των ατόμων με λιγότερες ευκαιρίες στην κοινωνία αλλά και αρκετές σύγχρονες θεωρητικές και κοινωνικές θέσεις, όπως οι θεωρίες της κριτικής παιδαγωγικής (critical pedagogy), της παγκόσμιας εκπαίδευσης (global education), της κριτικής σκέψης (critical thinking), και της ηθικής ηγεσίας (ethical leadership).
Αναλυτικά, η βιβλιογραφική έρευνα για το εκπαιδευτικό εγχειρίδιο του MAC είναι διαθέσιμη εδώ.
